Tα διακονήματα και εργόχειρα των μοναχών.

Υπάρχει από πολλούς η λανθασμένη αντίληψη ότι ο
ορθόδοξος μοναχισμός είναι μονόχνοτος, δηλαδή αυστηρά προσηλωμένος στην αδιάλειπτη προσευχη, την αναχώρηση και τον ασκητισμό, με αποτέλεσμα να μην προσφέρει το παραμικρό στο κοινωνικό σύνολο.
Όμως, την λανθασμένη αυτή άποψη καταρρίπτει η υπερχιλιετής προσφορά του Αγίου Όρους στην Τέχνη, στα Γράμματα και όχι μόνον. Μέχρι και σήμερα, ο κάθε προσκυνητής που επισκέπτεται το Άγιον Όρος διαπιστώνει ότι σε κάθε Μονή, κελλί η και σκήτη, οι Μοναχοί πέρα από τα πνευματικά τους καθήκοντα, έχουν αναλάβει και συγκεκριμένα «διακονήματα», δηλαδή συγκεκριμένες «εργασίες», μέσα από τα οποία συμβάλλουν στην εύρυθμη λειτουργία των Μονών η των όποιων άλλων μοναστικών ιδρυμάτων στα οποία ζουν. Και βέβαια, τα διακονήματα τα οποία ανατίθενται στους Μοναχούς, δινονται βάσει των ικανοτήτων ενός εκάστου και σίγουρα όχι βάσει των προσωπικών τους προτιμήσεων και επιλογών. Θα ήταν, λοιπόν, μέγα λάθος να νομίζουμε ότι οι Μοναχοί απορροφώνται στις ατέρμονες προσευχές τους και δεν έχουν άλλη «ασχολία» από αυτήν! Αντιθέτως, αξίζει να τονισθεί, ότι στους Μοναχούς απομένει πολλές φορές ελάχιστος χρόνος ακόμα και για να κάνουν τον προσωπικό τους κανόνα!
Τα διακονήματά τους απορροφούν πάρα πολύ χρόνο και ιδίως όταν κάποιος Μοναχός έχει παραπάνω από ένα διακόνημα «χρεωμένο». Συμβαίνει μάλιστα σε πολλά διακονήματα να χρειάζονται παραπάνω από ένας Μοναχός. Αυτή είναι η λεγόμενη «παγκοινία» η «παγκενιά». Όπως λόγου χάρη στα χωράφια, όπου υπάρχει μεν ο μόνιμος επιστάτης και φροντιστής, αλλά σε καιρό θέρους η σποράς τα δύο χέρια δεν αρκούν! Ο χρόνος ξεκούρασης είναι λοιπόν ελάχιστος και ο φόρτος πολύς!
Tά διακονήματα
Παραθέτουμε στη συνέχεια και σε
αλφαβητική σειρά 60 διακονήματα,
όπως αναφέρονται στο βιβλίο «Η καθημερινή ζωή στο Άγιον Όρος» (εκδ. Παπαδήμα):
• αγιογράφος• ο καταγινόμενος με την ιστόρηση ιερών εικόνων και γενικά με την αγιογραφία
• αμπελικός• ο επιμελούμενος τον αμπελώνα
• αντιπρόσωπος• ο εκπρόσωπος της Μονής στην Ιερά Κοινότητα
• αρσανάρης• ο υπεύθυνος για τον αρσανά, λιμενίσκο γενικά της Μονής
• αρχειοφύλαξ• ο υπεύθυνος του αρχείου
• αρχοντάρης• ο αρμόδιος για το αρχονταρίκι και τη φιλοξενία των επισκεπτών και προσκυνητών
• βαγενάρης• ο υπεύθυνος του βαγεναριού
• βδομαδιάρης• ο ιερομόναχος που εφημερεύει τη βδομάδα
• βηματάρης• ο επιμελούμενος το ιερό βήμα του καθολικού με τα ιερά λείψανα, σκεύη, άμφια και λοιπά
• βιβλιοδέτης• ο Μοναχός που δένει τα βιβλία
• βιβλιοφύλαξ• ο βιβλιοθηκάριος
• βορδονάρης• ο ημιονηγός, επιμελείται και τον σταύλο και τη χορταποθήκη
• βυρσοδέψης• ο Μοναχός που κατεργάζεται τα δέρματα
• γηροκόμος• ο Μοναχός που περιποιείται τους γέροντες Μοναχούς στο γηροκομείο
• γιδάρης• ο Μοναχός που φροντίζει τα γίδια στο μετόχι
• γραμματικός• ο επιμελούμενος τη γραμματεία, αλληλογραφία και λοιπά της Μονής
• δευτερεύων• ο αναπληρωτής του διαβαστή
• διαβαστής• ο αναγνώστης στην τράπεζα

• δοχειάρης• ο υπεύθυνος του δοχειού (αποθήκης τροφίμων)
• εκκλησιαστικός• ο αρμόδιος για τον Ναό
• επιστάτης• ο Μοναχός η Ιερομόναχος που στέλνεται από τα 15 Μοναστήρια που δικαιούνται κάθε 5 χρόνια συμμετοχή στην Επιστασία
• επιστημονάρχης• ο επόπτης των διαφόρων διακονημάτων
• εσοδιαστής• ο Μοναχός που φέρνει τη σοδειά από το μετόχι
• ηγούμενος• ο αρχιμανδρίτης, ο πνευματικός ηγέτης του Μοναστηριού ιερομόναχος, πατέρας όλων των Μοναχών
• ηγουμενιάρης• ο εντεταλμένος με τη φροντίδα του ηγουμένου
• ιεροψάλτης• καλλίφωνος Μοναχός που ψέλνει στο δεξιό η αριστερό αναλόγιο
• καϊκτζής• ο καπετάνιος του καϊκιού της
Μονής
• κανονάρχης• ο Μοναχός που κανοναρχει τους ψάλτες
• κεχαγιάς• ο Μοναχός που φροντίζει στο μετόχι τα πρόβατα
• κηροπλάστης• ο Μοναχός που κατασκευάζει τα κεριά
• κοιμητηριάρης• ο υπεύθυνος για το κοιμητήριο και οστεοφυλάκιο της Μονής
• κολλυβάς• καλλιτέχνης Μοναχός που φτιάχνει τα κόλλυβα των πανηγύρεων
• κονακτζής• ο επιμελούμενος το Αντιπροσωπείο (κονάκι) της μονής στις Καρυές, όπου διαμένει ο αντιπρόσωπος της Μονής στην Ιερά Κοινότητα
• κουρτζής• ο υπεύθυνος για το δάσος της Μονής
• κωδωνοκρούστης• ο Μοναχός που κρουει τις καμπάνες
• μάγειρος• ο Μοναχός που ετοιμάζει το φαγητό για την τράπεζα
• μαραγκός• ο ξυλουργός της Μονής
• μάγκιπος• ο φούρναρης
• μυλωνάς• ο υπεύθυνος του μύλου
• νοσοκόμος• ο Μοναχός που φροντίζει τους ασθενείς στο νοσοκομείο της Μονής
• ξενοδόχος• βλ. αρχοντάρης
• οδηγός• οδηγεί τα τροχοφόρα (αυτοκίνητα) της Μονής
• οικονόμος• ο υπεύθυνος για τους εργάτες και τις γενικές εργασίες της Μονής, εκτελει και χρέη δοχειάρη, (στη Μεγίστη Λαυρα ο οικονόμος λέγεται παραοικονόμος, γιατί Οικονόμισσα θεωρείται η Παναγία).
• περβολάρης• ο κηπουρός
• πνευματικός• ο εξομολόγος
• πορτάρης• ο φύλακας του πυλώνα της
Μονης
• προβατάρης• βλ. κεχαγιάς
• προσμονάριος• διακονητής σε θαυματουργή εικόνα
• προσφοριάρης• ο Μοναχός που παρασκευάζει τα πρόσφορα
• Πρώτος• ο Μοναχός η Ιερομόναχος που στέλνει μια από τις 5 Μονές που δικαιούνται για πρωτεπιστάτη, κάθε 5 χρόνια όταν έχει σειρά το Μοναστήρι
• ράφτης• ο Μοναχός που ράβει τα ζωστικα, τα άμφια κ.λπ. των αδελφών
• σκευοφύλαξ• ο υπεύθυνος για το σκευοφυλάκιο (κειμηλαρχείο) της Μονής
• ταυριάρης• ο Μοναχός που φροντίζει τα βόδια
• ταχυδρόμος• ο Μοναχός που μεταφέρει την αλληλογραφία
• τζαγκάρης• κατασκευάζει τις παντούφλες και τα υποδήματα των Μοναχών • τραπεζάρης• ο διακονητής της τράπεζας
• τσέλιγγας• ο βοσκός του ποιμνίου
• τυπικάρης• ο αρμόδιος για το τυπικό και επιμελούμενος το τυπικαριό
• φαρμακοποιός• παρασκευαστής φαρμάκων και αλοιφών από βότανα (σήμερα ο υπεύθυνος του φαρμακείου)
• χαλκάς• κατασκευάζει τα χαλκωματένια σκεύη • χατλάρης• βλ. βορδονάρης
• ψαράς• αλιεύει ψάρια για διατροφή των αδελφών τις επίσημες ημέρες
• ωρειάριος• ο υπεύθυνος για το ωρειό (αποθήκη σιταριού)
Τα παραπάνω διακονήματα αναλαμβάνουν οι κοινοβιάτες Μοναχοί στο Άγιον Όρος. Υπάρχουν όμως και διακονήματα τα οποία απευθύνονται ειδικά στους κελλιώτες Μοναχούς. Γι' αυτά μας αναφέρει και πάλι ο συγγραφέας του ίδιου βιβλίου:
Εργόχειρα κελλιωτών:
«Η οικονομία του Αγίου Όρους είναι τελείως διαφορετική από μιας άλλης κοινωνί
ας. Εδώ, σε πολλά οι Μοναχοί είναι αυτάρκεις και στις υπόλοιπες ανάγκες τους καλύπτονται κάνοντας ένα εργόχειρο. Για τους πιο πολλούς είναι πάρεργο. Βασική αποστολή τους είναι η προσευχή και τα πνευματικά έργα. Υπάρχουν Μοναχοί σε σκήτες και κελλιά, που τόσο μόνο ασχολούνται με κάτι άλλο όσο τους αρκεί για να περάσουν στοιχειωδώς. Για τους ερημίτες δεν μπορεί να γίνει λόγος για εργόχειρο, το εργόχειρό τους είναι η αδιάλειπτη προσευχή, αυτοί αν τους στείλουν τα Μοναστήρια η αν τους δώσουν κάτι οι γείτονες θα φάνε.
Αλλά και τα κελλιά εκείνα, που έχουν σημαντικά έσοδα ιδίως από αγιογράφηση εικόνων κ.λπ., τα διαθέτουν για να δημιουργήσουν έργα που θα μείνουν στο Άγιον Όρος, κτίζουν λόγου χάρη νέους Ναούς, κελλιά κ.λπ.. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Αγιογραφικού οίκου των Δανιηλαίων στα Κατουνάκια (Έρημος), που ενώ έχει εξοπλισθεί με όλα τα χρειώδη για ένα νοικοκυριό, εντούτοις βασική
ασχολία των πατέρων παραμένει η αγιογραφία και η λατρευτική ζωή, η δε δίαιτά τους είναι πάντοτε λιτή και η νηστεία που ακολουθούν αυστηρότατη. Είναι δε αξιέπαινοι, όπως και άλλοι κελλιώτες, για τις εκδόσεις ψυχωφελών βιβλίων που πραγματοποίησαν και εν προκειμένω των εξαντληθέντων και των ανεκδότων έργων του αείμνηστου κτήτορα του Αγιογραφικού τους οίκου, γέροντα Δανιήλ Σμυρναίου, μιας από τις επιφανέστερες μορφές του νεότερου μοναχισμού στο Άγιον Όρος.
Ο γέροντας ενός κελλιού η μιας καλύβης που ασχολείται με την αγιογραφία, δεν είναι απαραίτητο να είναι ο ίδιος αγιογράφος.
Ο ιδρυτής λόγου χάρη του Αγιογραφικου οίκου των Παχωμαίων στις Καρυές έπλεκε μάλλινα τσουράπια.
Συμβαίνει μάλιστα κάποτε ο γέροντας να παραμείνει από ταπεινοφροσύνη Μοναχός η διάκονος (διακοΔιονύσης Φιρφιρής ο Πρωτοψάλτης, διακοΝήφων ο βιβλιοδέτης) και ο υποτακτικός να γίνει ιερομόναχος.
Καταγράφουμε παρακάτω 46 εργόχειρα
(παλαιά και σύγχρονα) Μοναχών στις σκήτες και τα κελλιά του Αγίου Όρους:
• αγιογράφηση ιερών εικόνων η τοιχογραφιών σε μουσαμά. Στέλνονται στην Αφρική, Αυστρία και αλλού
• αγιορειτικών ειδών κατασκευή σε τορνο (γουδιών, κουταλιών, χαρτοκοπτών κ.λπ.), που χρωματίζονται με κόκκινο, μπλε, πράσινο και χρυσό χρώμα
• αργυροχρυσοχοΐα• κατασκευή ιερών σκευών (δισκοπότηρων, δισκαρίων κ.λπ.), καλυμμάτων ευαγγελίων, Σταυρών αγιασμού και ευλογίας, καντζίων, θυμιατηριών, λειψανοθηκών κ.λπ.
• αρχιγραμματεύς και γραμματείς στην Ιερα Κοινότητα
• βάψιμο ρούχων και υφασμάτων
• β ιβλιοδεσία λειτουργικών τετραδίων και βιβλίων, εκκλησιαστικών περιοδικών κ.α. εκδόσεων
• βιβλιοπωλείο και εκδόσεις βιβλίων για το Άγιον Όρος, τον μοναχισμό, εκκλησιαστικών κ.λπ.
• γανωτής
• γουναράς
• ζωστικών, αμφίων, καλυμμάτων και μοναχικών σχημάτων κατασκευή
• θυμιάματος παρασκευή (τριαντάφυλλο, άλλα αρώματα, μοσχοθυμίαμα)
• καλαθοπλεκτική• πλέξιμο καλαθιών για διάφορες χρήσεις (μεταφορά τροφίμων, ψαριών, φρούτων, άρτου, προσφόρων κ.λπ), τοποθέτηση αντικειμένων κ.α.
• καμπανάρης• ο εκκλησιαστικός του Πρωτάτου
• καπνοπώλης
• κατάστημα αγιορειτικών ειδών και ειδών μπακαλικής
• κηπουρική• καλλιέργεια λαχανικών, φρουτοδέντρων, χορταρικών, φασολιών, κολοκυθιών, κ.λπ. για ιδία κυρίως χρήση
• κηροπλαστική• κατασκευή κεριών
• κ ομπολογιών κατασκευή με βότσαλα, πλαστικές χάντρες κ.λπ.
• κομποσχοινιών πλέξιμο
• κοσατζής• για τον θερισμό των στάχεων του σιταριού
• λιοτρίβι• παραγωγή λαδιού από ελιές που προσκομίζουν διάφοροι κελλιώτες και ως αμοιβή τους παρακρατείται μια ποσότητα
• λουκουμιών παρασκευή
• μελισσοκομία• με σπουδαία απόδοση στο Άγιον Όρος σε μέλι και κερί
• μουτάφης• κατασκευαστής αγιορείτικων ντορβάδων
• ξυλογλυπτική πλαισίων φορητών εικόνων, σταυρών, κουταλιών, κτενών, κατασκευή μπαστουνιών, σφραγίδων, εγκολπίων
• ξύλων και βεργών για αγροτική η ετέρα χρήση
• πλεκτική καλτσών, φανελλών κ.λπ.
• ρ άψιμο αμφίων, ράσων, ζωστικών, γιλέκων
• ρολογιών επιδιορθώσεις
• σαμαριών κατασκευή
• σ ιδηρουργείου λειτουργία για διάφορες κατασκευές
• σκούφων σκληρών και μαλακών κατασκευή
• σουσούρων (σκουπών) κατασκευή
• σταμπαδόρος
• εκτυπωτής λιθογραφιών.
• σταυρών κατασκευή (ξύλινων, πλαστικών, σε κέρατα ζώων)
• συλλογή τσαγιού του Άθω
• τυπογραφείου λειτουργία
• ύμνων σύνθεση
• υποδηματοποιός
• φαρμακείο
• φυτώριο λουλουδιών, φρουτοδέντρων κ.λπ.
• φωτογραφείο
• χειρογράφων τυπικών καλλιγράφηση
• ψαλτική• συμμετοχή σε χορούς στα πανηγύρια συνδυάζεται συνήθως και μ’ άλλο εργόχειρο)
• ψαρική• συστηματική αλιεία ψαριών
Οφείλουμε να συμπληρώσουμε, ότι πέρα από τους Μοναχούς του Αγίου Όρους οι οποίοι αποτελούν και τους μόνιμους κατοίκους του, περιλαμβάνονται και οι… «κοσμοκαλόγεροι»!
Ποιοί είναι αυτοί; Είναι αυτοί οι λαϊκοι, οι οποίοι ούτε καλόγεροι είναι, αλλά ούτε και οικογένεια έχουν και οι οποίοι ζουν και πεθαίνουν μέσα στο περιβόλι της Παναγίας. Οι πιο πολλοί από αυτούς είναι εποχιακοί και έρχονται από διάφορες περιοχές της Ελλάδος για να εργασθουν στο Άγιον Όρος για μεγάλα χρονικα διαστήματα και οι οποίοι ασχολούνται (και πάλι σύμφωνα με τον συγγραφέα του προειρημένου βιβλίου) με τις εξής ασχολίες (κάποιες από τις οποίες σήμερα έχουν εκλείψει):
Ασχολίες λαϊκών:
«Στους μόνιμους κατοίκους του Αγίου Όρους, που σήμερα κυμαίνονται στις 2.000 ψυχές, πρέπει να περιλάβουμε και τους «κοσμοκαλόγερους», τους ιδιότυπους αυτούς λαϊκούς, που ούτε Μοναχοί είναι ούτε έχουν οικογένεια, αλλά ζουν και πεθαίνουν στο Άγιον Όρος.
Οι πιο πολλοί απ’ αυτούς μένουν στις Καρυές. Υπάρχουν βέβαια και οι εποχιακοί που έρχονται κατά καιρούς από διάφορες περιοχές της Χαλκιδικής κυρίως, για να εργασθούν στο Όρος, στα Μοναστήρια κι αλλού. Έτσι, μπορούμε να σημειώσουμε τις εξής ασχολίες λαϊκών στο Άγιον Όρος (κάποιες εξέλιπαν):
• αγροτικός γιατρός
• αστυνομικός
• βιβλιοπώλης
• γανωτής
• γουναράς
• έμπορος ρουχισμού και άλλων ειδών
• εργάτης
• εστιάτορας
• ημιονηγός
• καθαριστής των Καρυών
• καθηγητής στην Αθωνιάδα
• καπετάνιος
• καφετζής
• κομπολογάς (πωλητής κομπολογιών και άλλων ειδών αγιορειτικής τέχνης)
• κουρέας
• κρεοπώλης
• κτίστης
• λεωφορειούχος
• μανάβης
• μαραγκός
• μελισσοκόμος
• μπακάλης
• μπρουντζάς
• ξενοδόχος
• οπτικός
• πολιτικός διοικητής, υποδιοικητής, γραμματέας, υπάλληλος Π. Διοίκησης
• ράφτης
• ρολογάς
• σεϊμένης
• σερδάρης
• συντηρητής τοιχογραφιών και εικόνων
• ταχυδρόμος
• τελωνειακός
• τηλεγραφητής
• τραπεζίτης
• τυφεκτζής (οπλοπώλης)
• υλοτόμος
• υποδηματοποιός
• φανοκόρος
• φούρναρης
• φωτογράφος
• ψαράς»
Περιοδικό ΒΟΑΝΕΡΓΕΣ
Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος ο Υιός της βροντής
ΕΚΔΟΣΙΣ Ι.Μ. ΕΣΦΙΓΜΕΝΟΥ - ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ
ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ - ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2014 ΑΡ. ΤΕΥΧΟΥΣ 75
Tα διακονήματα και εργόχειρα των μοναχών σελίδα 26-35
www.voanerges.gr