Στην ορθόδοξη πράξη ο «κανόνας» είναι αφ’ ενός ο σταθερός καθημερινός κανόνας προσευχής και ασκήσεως που δίνει ο πνευματικός πατέρας ως παιδαγωγία και θεραπεία της ψυχής, κι αφ’ ετέρου όταν χρειάζεται το ἐπιτίμιον της μετάνοιας που ορίζει ο πνευματικός στο μυστήριο της Ἐξομολογήσεως.
Ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης στο «Ἐξομολογητάριον» ορίζει ρητώς ότι «ἐπιτίμιον/κανόνας» είναι η πραγματική εκπλήρωση του κανόνα που σου αναθέτει ο πνευματικός σου πατέρας για ίαση και παιδαγωγία.
Η Αγία Γραφή θεμελιώνει την καθημερινή πνευματική τάξη. Ο Ψαλμωδός μαρτυρεί ρυθμό προσευχής «ἑπτὰκις τῆς ἡμέρας» και «ἑσπέρας καὶ πρωΐ καὶ μεσημβρίας» (Ψαλμ 118[119],164· 55[54],17).
Οι πρώτοι χριστιανοί «ἦσαν προσκαρτεροῦντες… ἐν ταῖς προσευχαῖς» (Πρξ 2,42) και ανέβαιναν «τὴν ὥραν τῆς προσευχῆς, τὴν ἐνάτην» (Πρξ 3,1).
Ο Κύριος διδάσκει την κρυφή, ταπεινή προσευχή («εἴσελθε εἰς τὸ ταμεῖόν σου…»· Ματθ 6,6) και την νηστεία χωρίς επίδειξη (Ματθ 6,16-18).
Καλεί μάλιστα σε καθημερινή άρση του σταυρού («καθ’ ἡμέραν»· Λκ 9,23) και σε «ἀδιαλείπτως προσεύχεσθε» (1 Θεσ 5,17).
Ο ίδιος ο Χριστός νωρίς «ἔννυχον» ἀποσύρεται σε τόπο ἔρημο για προσευχή, δείχνοντας πρότυπο σταθερού χρόνου προσευχής (Μκ 1,35).
Τέλος, η υπακοή στους πνευματικούς προεστώτες τίθεται ως εκκλησιαστική εντολή: «Πείθεσθε τοῖς ἡγουμένοις ὑμῶν…» (Ἑβρ 13,17).
– Άγιος Ἰωάννης ὁ Σιναΐτης (Κλίμαξ): στο «Περί Ὑπακοῆς» ορίζει την υπακοή ως «τάφον τοῦ θελήματος καὶ ἀνάστασιν ταπεινώσεως»· όποιος παραδίδει το θέλημά του στον ἀββᾶ του πορεύεται με ασφάλεια.
– Ἄββας Δωρόθεος Γάζης και οι Ἅγιοι Βαρσανουφίου καὶ Ἰωάννου: διδάσκουν ότι η ἰάση της ψυχής έρχεται μέσα από απλή, σταθερή υπακοή στην καθοδήγηση του πνευματικού, που «φροντίζει περισσότερο για σένα ἀπ’ ὅ,τι ἐσύ γιὰ ἑαυτόν».
– Φιλοκαλία – Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης: η «ἀδιάλειπτη μνήμη τοῦ Θεοῦ» (ἡσυχαστική παράδοση) προϋποθέτει καθοδήγηση ἀπὸ πνευματικό πατέρα για να φυλάγεται ο άνθρωπος από πλάνη και υπερηφάνεια.
– Ἅγ. Ἰγνάτιος Μπριαντσανίνωφ / Ἅγ. Θεοφάνης ὁ Ἔγκλειστος: εξηγούν ότι ο κανόνας στοχεύει να προμηθεύει την ψυχή με «ὀρθὰ καὶ ἅγια προσευχητικὰ νοήματα» και ότι η πρόοδος στην προσευχή γίνεται με προσοχή, κατάνυξη και σταθερότητα.
Γιατί ο κανόνας χρειάζεται καθημερινά
Σταθερότητα και μνήμη Θεού: η καθημερινή τάξη «σφραγίζει» την ημέρα με προσευχή (πρωί/ἑσπέρα/μεσημέρι) και συντηρεί την καρδιά σε μετάνοια και ευχαριστία. Το βλέπουμε τόσο στην Παλαιά Διαθήκη όσο και στη ζωή της πρώτης Ἐκκλησίας.
Θεραπεία του θελήματος: ο κανόνας που δίνει ο πνευματικός καλλιεργεί υπακοή, ταπείνωση και διάκριση ακριβώς ό,τι οι Πατέρες ονομάζουν «ὁδὸν ἀσφαλείας».
Συνεργία με τη Χάρη: η επιμελής τήρηση δεν «αγοράζει» τη χάρη, αλλά ανοίγει τον άνθρωπο στη δόση του Θεού· η πατερική εμπειρία μαρτυρεί ότι ο Θεός διδάσκει σταδιακά εκείνον που προσεύχεται με επιμονή.
Εκκλησιαστικότητα: ο κανόνας δένει τον χριστιανό με τη λατρεία (Ευχαριστία, Ὥρες, νηστείες) και με την καθοδήγηση του ποιμένος του· η υπακοή στους ἡγουμένους αφορά τη σωτηρία της ψυχής μας.
Πώς δίνεται και πώς τηρείται ο κανόνας
– Πάντοτε προσωπικός: δεν είναι «ένα μέγεθος για όλους». Ο πνευματικός, εξετάζοντας ηλικία, υγεία, εργασία, οικογενειακές συνθήκες και πτώσεις, δίνει κανόνα «ἐν οἰκονομίᾳ» για ἴαση· στους μοναχούς συνήθως αυστηρότερος, στους λαϊκούς ανάλογος.
– Συνήθη στοιχεία (ενδεικτικά, όχι δεσμευτικά χωρίς ευλογία): πρωινές/βραδινές προσευχές, ψαλμοί (π.χ. 50, 142), μελέτη της Γραφής, Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ… (Ευχή του Ἰησοῦ), μετάνοιες, μικρός κανόνας στην Παναγία, τήρηση νηστειών της Ἐκκλησίας, τακτική συμμετοχή στη Θεία Λειτουργία και στην Εξομολόγηση. Τα σταθερά «σημεία» της ημέρας (πρωί-μεσημέρι-ἑσπέρα) και οι ὥρες προσευχής έχουν βιβλική και πατερική στήριξη.
– Κρυφά και ταπεινά: κατά τον Κύριο, ο κανόνας τελείται χωρίς επίδειξη, με διάκριση και χαρά· νηστεία και προσευχή γίνονται «ἐν τῷ κρυπτῷ».
– Σταθερότητα/ευκαμψία: «ἀδιαλείπτως προσεύχεσθε», αλλά με διάκριση· όταν περιστάσεις δεν επιτρέπουν όλο το πρόγραμμα, φυλάσσουμε τον πυρήνα και ζητούμε καθοδήγηση, ώστε ο κανόνας να υπηρετεί τη σωτηρία μας και να μην γίνει φορμαλισμός.
Οι λαϊκοί δεν δεσμεύονται από τον μοναχικό τύπο υπακοής, όμως ζουν την εκκλησιαστική υπακοή στους ποιμένες (Ἑβρ 13,17) και λαμβάνουν προσωπικό κανόνα από τον πνευματικό τους, ώστε να προσεύχονται σταθερά, να νηστεύουν κατά το τυπικό της Ἐκκλησίας, να μελετούν την Γραφή και να κοινωνούν με προετοιμασία.
•
Ο «κανόνας» είναι θεραπευτική παιδαγωγία που δίνεται από πνευματικό πατέρα.
Έχει καθημερινό χαρακτήρα (πρωί-μεσημέρι-ἑσπέρα· «ἀδιαλείπτως») και ριζώνει στη Γραφή.
Θεμέλιο του είναι η υπακοή· στους μοναχούς πλήρης, στους λαϊκούς εκκλησιαστική και με διάκριση.
Η τήρησή του καθημερινά τρέφει τη μνήμη του Θεού, θεραπεύει το θέλημα και συνεργεί με τη Χάρη.
Η υπακοή γεννά ειρήνη. Όταν ο άνθρωπος αφήνει το θέλημά του στα χέρια του πνευματικού του πατέρα, τότε ο ίδιος ο Χριστός καθοδηγεί την ψυχή του. Ο καθημερινός κανόνας δεν είναι βάρος, αλλά ευλογία· η ανάσα της ψυχής που ενώνεται ξανά με τον Δημιουργό της.
Η σιωπή του κελιού γίνεται προσευχή, κι η υπακοή δρόμος προς τον Θεό.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.