Όσοι συνηθίσαμε να λέμε ψέματα, δεν σεβόμαστε ούτε τον εαυτό μας ούτε τους άλλους .

«Εισί δε τρεις διαφοραί ψεύδους• έστιν ο ψευδόμενος κατά διάνοιαν και έστιν ο εν λόγω ψευδόμενος και έστιν ο εις αυτόν τον βίον αυτού ψευδόμενος» (αββά Δωροθέου, Περί Ψεύδους, ΕΠΕ «Φιλοκαλία», τ. 12).
Υπάρχουν τρεις γενικοί τρόποι για να λέμε ψέματα και να είμαστε ψευδόμενοι, γράφει ο αββάς Δωρόθεος.

α. Ο πρώτος τρόπος είναι να ψεύδεται κάποιος κατά διάνοια. Χαρακτηριστικό αυτής της καταστάσεως είναι η υπόνοια και η καχυποψία. Αυτός που έχει καχυποψίες, εάν δει κάποιον να ομιλεί με έναν άλλο, υποπτεύεται πως μιλούν γι' αυτόν. Εάν διακόψουν την ομιλία, υποψιάζεται πως διέκοψαν γι' αυτόν. Η καχυποψία, που είναι μία μορφή ψεύδους, τον κάνει να μη λέγει τίποτε το αληθινό, αλλά να κατασκευάζει όλο υποθέσεις. Τα αποτελέσματα της περιπτώσεως αυτής είναι περιέργειες, κρυφακούσματα, καταλαλιές, κατακρίσεις και μαλώματα.
β. Ο δεύτερος τρόπος είναι να ψευδόμαστε με τον λόγο. Ένας που είναι ψεύτης στα λόγια, προσπαθεί να δικαιολογήσει τις αμαρτίες του, τα πάθη του η προσπαθεί να επιτύχει του σκοπού του με ψέματα. Τροποποιεί τις κατηγορίες εις βάρος του με ψέματα. Λέγει ψέματα για να εκπληρωθούν οι επιθυμίες του. Ψεύδεται για να εντυπωσιάσει, να αποφύγει πολλές καταστάσεις η για να κερδίσει χρήματα και αγαθά. Αυτός που λέγει ψέματα στα λόγια του, φτάνει στο σημείο να μην τον πιστεύουν οι άλλοι, έστω και αν λέγει αλήθεια.
γ. Ο τρίτος τρόπος είναι όταν ψεύδεται κάποιος με τον βίο του. Άλλη είναι η πραγματική ζωή που κάνει και άλλη δείχνει να κάνει. Είναι άσωτος, αλλά εμφανίζεται εγκρατής. Είναι πλεονέκτης και εμφανίζεται ελεήμονας και μιλά με θέρμη για την ελεημοσύνη. Είναι υπερήφανος και θαυμάζει την ταπεινοφροσύνη. Προβάλλει την αρετή η για να σκεπάσει τον εαυτό του η για να τον θαυμάζουν οι άλλοι. «Ούτος ουκ έστιν απλούς άνθρωπος, αλλά διπλούς». Είναι διπλοπρόσωπος. Η κατάσταση της υποκρισίας συνδέεται στενά με το ψεύδος, και μάλιστα μερικές φορές η υποκρισία και το ψεύδος ταυτίζονται.
Το πάθος του ψεύδους όλους μας έχει ακουμπήσει. Άλλος ψεύδεται επειδή αποσκοπεί στο συμφέρον του, άλλος για την καλοπέρασή του, άλλος για την ικανοποίηση της φιληδονίας του, άλλος για να προξενήσει γέλιο και ευτραπελία, άλλος για να επιβουλευτεί τον αδελφό του και να τον κακοποιήσει• υπάρχουν πολλοί λόγοι για να πει κάποιος ψέματα.
Το ψέμα όμως, όπως με ευκολία θριαμβεύει, έτσι και με ευκολία καταρρέει. Μπορεί κάποιος να λέγει ένα σωρό λόγια που μέσα σε αυτά κρύβεται με επιμέλεια το ψέμα, στο τέλος όμως δεν επιτυγχάνει τίποτε. Πολλές φορές λέμε ψέματα για να επικρατήσουμε, αλλά τελικά τα ίδια μας τα ψέματα μας εκθέτουν και μας ρεζιλεύουν.
Κατά κανόνα όσοι λέμε ψέματα αποδίδουμε στους άλλους τα ελαττώματα τα δικά μας, όπως ακριβώς κάνουν και οι ανήθικες γυναίκες, που κατηγορούν τις τίμιες από φόβο μην τυχόν μιλήσουν. Επίσης, γινόμαστε ιδιαίτερα φορτικοί στους άλλους η ακόμη και βίαιοι. Αυτό φαίνεται καθαρά στην περίπτωση της καχυποψίας. Όποιος δηλαδή έχει υπόνοιες και καχυποψία, βασανίζει τους άλλους. Ένας σύζυγος που υποψιάζεται την σύντροφό του, την βασανίζει, την βρίζει, την εξουθενώνει και την κακοποιεί. Συμβαίνουν όλα αυτά, επειδή στο μυαλό του έχει πλάσει ψευδείς εικόνες η έχει καταλήξει σε ψευδή συμπεράσματα.
Ακόμη υπάρχει και ο μυθομανής. Λέγει ψέματα χωρίς να εξυπηρετούν σε τίποτε. Νομίζει ότι τον καταδιώκουν, προφυλλάσσεται από άλλους χωρίς λόγο κ.α. Ο μυθομανής μπορεί να προκαλέσει στους άλλους άσχημες καταστάσεις και ενδέχεται εξ αιτίας του, να αποδίδονται σε ανθρώπους αθώους κατηγορίες εντελώς ανυπόστατες και μη πραγματικές. Η μυθομανία είναι ένα είδος διαστροφής.
Αυτό το φοβερότατο πάθος, το οποίο δεν θεωρούμε σπουδαίο, αφού μάλιστα βρίσκουμε και δικαιολογίες πως τάχα λέμε ψέματα για καλό, για να προστατεύσουμε τους άλλους, για να σώσουμε μία οικογένεια, για να προλάβουμε τυχόν μεγαλύτερες καταστροφές, οφείλουμε να το πολεμήσουμε. Όσοι συνηθίσαμε να λέμε ψέματα, δεν σεβόμαστε ούτε τον εαυτό μας ούτε τους άλλους και πολλές φορές το πάθος αυτό μας εκθέτει στα μάτια των άλλων, αλλά προπαντός μας στερεί την ευλογία του Θεού.