Γιανναράς: «Να ξαναβρούμε τον τρόπο της ελληνικότητας. Όχι γιατί πρέπει, αλλά για να δούμε εάν μας δίνει πραγματική χαρά ζωής»

Αναδημοσίευση από το αφιέρωμα στην ελληνική ταυτότητα του Huffington Post Greece και τη συνέντευξη στον Δ. Γκαβέα.

O Χρήστος Γιανναράς μιλά για την ελληνική ταυτότητα, τη σχέση του Έλληνα με το παρελθόν και τον τόπο, αλλά και τις παθογένειες που εξακολουθούν να τον κρατούν καθηλωμένο.

Εδώ και χρόνια γράφετε στα άρθρα σας αλλά και στα βιβλία σας για την ελληνική ταυτότητα, την κρίση που διέρχεται, την ανικανότητα να βρούμε τον εαυτό μας και να εκτιμήσουμε το παρελθόν μας. Είναι μάλιστα τόσο έντονη η αντίδραση, κυρίως από προοδευτικούς και ακαδημαϊκούς κύκλους, όταν κάνεις μιλάει για ιστορική συνέχεια, Βυζάντιο κτλ, με κίνδυνο μάλιστα να κινδυνεύει να χαρακτηριστεί εθνικιστής και ακροδεξιός.

Υπάρχει μια φοβερή παρανόηση, είναι σύμπτωμα της παρακμής, με τις ίδιες λέξεις καταλαβαίνουμε τελείως άλλα πράγματα σήμερα. Αυτό τώρα εάν έχει γίνει μεθοδικά ή έχει γίνει συμπτωματικά, κανείς δεν μπορεί να το ξέρει. Πάντως υπάρχει η παρουσία μίας κοινωνικής ομάδας ανθρώπων, οι οποίοι δείχνουν, δεν μπορεί να το βεβαιώσει κανείς, ότι δουλεύουν μεθοδικά σε αυτόν τον τομέα. Έχουν διαστρέψει τα νοήματα: λένε Βυζάντιο και εννοούν σκοταδισμό, αυτό που εννοούσε ο 19ος αιώνας με τον Βολταίρο, τον Μοντεσκιέ και τους άλλους, λένε ελληνισμός και εννοούν εθνικισμός, περίπου Χρυσή Αυγή. Έχουν κάνει τέτοιες παραποιήσεις, οι οποίες δυστυχώς απλώνονται, πήραν την ετικέτα του προοδευτικού και εξαπλώνονται σαν αρρώστια, σαν έκζεμα.

Οι παραποιήσεις αυτές όμως υποστηρίζονται από πολλούς, που δεν έχουν και την κατάλληλη παιδεία και ιστορική γνώση για να το υποστηρίξουν. Παράλληλα, υπάρχει μια νέα γενιά που δεν έχει καθόλου ιστορική γνώση και για την οποία η κα Αρβελέρ σε συνάντηση που είχα μαζί της, μου εξέφρασε την πεποίθηση ότι αυτή η γενιά των μορφωμένων νέων που δεν ξέρει ιστορία, είναι σαν τη λευκή σελίδα και μπορεί να ξεκινήσει από το μηδέν και να μας πάει αλλού.

Μου κάνει εντύπωση αυτή η φράση της κ. Αρβελέρ, μιας ακαδημαϊκού. Ακόμη και η σχολή των Annales στη Γαλλία, που ήταν μια αριστερή σχολή, ιστορικοϋλιστική κατά κάποιο τρόπο, και αυτός ο Le Golf (Jacques Le Golf) λέει πάρα πολύ ωραία το εξής (μου διαβάζει):

«Η Ευρώπη οικοδομείται. Είναι το μεγάλο όραμα. Δεν θα πραγματωθεί, εάν δεν λάβουμε υπόψη την ιστορία. Μια Ευρώπη χωρίς ιστορία θα ήταν μια Ευρώπη ορφανή και δυστυχισμένη. Γιατί το σήμερα έρχεται από το χθες, το μέλλον αναδύεται από το παρελθόν…Στις προσπάθειες ενοποίησης της η ήπειρος έζησε διενέξεις, συγκρούσεις, διαιρέσεις, εσωτερικές αντιφάσεις. Στην ευρωπαϊκή υπόθεση θα αφοσιωθούμε, μόνο αν γνωρίζουμε ολόκληρο το παρελθόν και αντικρίζουμε το μέλλον». Σοφές κουβέντες…

Βάσει αυτού που μόλις μου διαβάσατε, δεν μπορώ να μη σχολιάσω αυτό που συμβαίνει σήμερα, όπου δεν ξέρουμε τι ακριβώς είμαστε και τι θέλουμε. Είμαστε Ευρωπαίοι; Έλληνες; Από τη μια μισούμε την Ευρώπη και από την άλλη θέλουμε να είμαστε μέρος της. Παράλληλα, ουκ ολίγοι στην πατρίδα μας νιώθουν άβολα με το να δηλώσουν Έλληνες, προτιμούν να ανήκουν, όπως λένε, στην κατηγορία των ανθρώπων γενικά και αόριστα, ο εθνικός προσδιορισμός τους απωθεί.

Κοιτάξτε αυτά νομίζω, ταπεινά φρονώ, ότι είναι συμπτώματα μιας φοβερής πτώσης του επιπέδου. Οι άνθρωποι δεν προβληματίζονται, δεν σκέπτονται. Αυτό το δίλημμα, του πόσο είμαστε Έλληνες ή Ευρωπαίοι είναι ένα ψευτοδίλημμα που γεννήθηκε τους τελευταίους αιώνες, βέβαια αρκετά εγκαίρως από τον Κοραή [σχολιο ιστολογιου μας :ο Κοραης ηταν φανατικος προτεσταντης και πολεμιος της Ορθοδοξιας] . Αυτός είναι ο κακός δαίμων του ελληνισμού, όπως τον χαρακτηρίζει ο Ράνσιμαν, διότι έφτιαξε μια θεωρία ότι την αρχαία Ελλάδα τη διέσωσε η Δύση. Ποια Δύση; Η Δύση των βαρβάρων, the barbarian west, που έφτασαν σε ένα πρωτόγονο επίπεδο στην Ευρώπη από τον τέταρτο στον έκτο αιώνα. Αυτοί λοιπόν μετά την πτώση της Κωνσταντινούπουλης, βέβαια είχαν αρχίσει από πιο νωρίς και το ψηλοκορτάρανε, εμφανίσθηκαν ότι διέσωσαν την αρχαία Ελλάδα. Εμείς με την τουρκοκρατία, λέει ο Κοραής, χάσαμε κάθε συνέχεια. Επομένως, εάν θέλουμε να γίνουμε Έλληνες, πρέπει να γίνουμε πρώτα Ευρωπαίοι, για να γίνει μετακένωση της ελληνικότητας. Αποτέλεσμα όλων αυτών ήταν να φτιάξουμε ένα κράτος μιμητικό, ένα κράτος μεταπρατικό. Τα πάντα είναι αντιγραφή. Εκεί είναι ο πολιτισμός, εκεί είναι τα φώτα. Ότι ήταν εδώ θεωρείτο καθυστέρηση, βαρβαρισμός. Οπότε καταλαβαίνετε ότι επάνω σε αυτή τη σχιζοφρένεια έχει οικοδομηθεί ένα κράτος.

«Αυτό το δίλημμα, του πόσο είμαστε Έλληνες ή Ευρωπαίοι είναι ένα ψευτοδίλημμα που γεννήθηκε τους τελευταίους αιώνες, βέβαια αρκετά εγκαίρως από τον Κοραή, Αυτός είναι ο κακός δαίμων του ελληνισμού, όπως τον χαρακτηρίζει ο Ράνσιμαν, διότι έφτιαξε μια θεωρία ότι την αρχαία Ελλάδα τη διέσωσε η Δύση»

Υπήρξαν όμως προσωπικότητες στην Ελλάδα οι οποίες έζησαν στην Ευρώπη και διέγνωσαν την παθογένεια, όπως για παράδειγμα η γενιά του 30.

Και πριν από τη γενιά του 30 υπήρξαν προσωπικότητες που σήκωσαν ένα ανάστημα, όπως για παράδειγμα ο Σπυρίδωνας Ζαμπέλιος, ο Παπαδιαμάντης, ο Δραγούμης. Στη συνέχεια η γενιά του 30, πλέον επεξεργασμένα, έδειξε ότι αυτός ο λαός έπαψε να παράγει πολιτισμό από τη στιγμή που έγινε αυτόνομο κράτος. Μέχρι τότε είχε ταυτότητα, η λαϊκή τέχνη είχε ταυτότητα, το ίδιο και η αρχιτεκτονική, η ζωγραφική, η μουσική, οι κοινοτικοί θεσμοί έσωζαν την ταυτότητα του ελληνισμού, την ιδιαιτερότητα, όχι για να ξεχωρίζουμε, αλλά διότι μόνο με την ετερότητα μετέχεις στο ιστορικό γίγνεσθαι. Όταν δηλαδή κομίζεις κάτι. Όταν απλώς πιθηκίζεις και τρέχεις πίσω από τους άλλους, τότε είσαι της καρπαζιάς, είσαι μια αστεία υπόθεση. Λοιπόν, αυτό χάθηκε, κυρίως τα τελευταία 50 χρόνια με ένα τρόπο που είναι σπαραχτικός. Τουλάχιστον ακόμη και μέσα σε αυτή την ξιπασιά των φώτων της Δύσης διατηρείτο μέχρι κάποια στιγμή ένα ενδιαφέρον για τη γλώσσα, πως να σωθεί η γλώσσα, υπήρχε μια περηφάνια για τη γλώσσα ή για τους αρχαίους, για τη συνέχεια. Επίσης, δεν μπορούμε να αρνηθούμε ότι στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα έγινε μια ανακάλυψη του Βυζαντίου, του λεγόμενου Βυζαντίου, δηλαδή του ελληνισμού στα χρόνια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, του ελληνορωμαϊκού κόσμου όπως λέγεται σήμερα στην ιστορία. Όλα αυτά τις τελευταίες δεκαετίες μετά την μεταπολίτευση έχουν διαλυθεί, έχουν συκοφαντηθεί, έχουν βγει από τον τρόπο της ζωής μας. Βάλαμε και το μονοτονικό…

Στα γραπτά σας, αλλά και το τελευταίο σας βιβλίο «Η Ευρώπη γεννήθηκε από το Σχίσμα», δίνετε μεγάλη έμφαση σε αυτό και παρομοιάζετε την κατάργηση του πολυτονικού με την Μικρασιατική Καταστροφή.

Φυσικά, γιατί στην Μικρά Ασία χάθηκαν κοιτίδες καταγωγής, με το μονοτονικό χάθηκε η συνέχεια της ελληνικής γλώσσας. Ένας Έλληνας σήμερα κάτω των 40 ετών δεν καταλαβαίνει τι θα πει «Τη Υπερμάχω Στρατηγώ τα νικητήρια», δεν καταλαβαίνει τον Παπαδιαμάντη, τον Ροϊδη.

Δίνετε μεγάλη έμφαση στη γλώσσα και το ανήκειν.

Εάν υπάρξει μια πολιτική ανάκαμψη, προϋπόθεση και της οικονομικής και της γενικότερης ανάκαμψης, να με θυμάστε, θα γίνει όταν θα βρεθεί ο πολιτικός που θα βάλει τα αρχαία ελληνικά στο δημοτικό. Βέβαια, όχι με τις μεθόδους του σήμερα ή με αυτές που τόσα χρόνια μας ταλαιπωρούσαν. Υπάρχουν παιδαγωγικές μέθοδοι συναρπαστικές, που μπορούν να κάνουν την εκμάθηση της γλώσσας παιχνίδι. Αλλά στα χίλια χρόνια ελληνισμού, στο λεγόμενο Βυζάντιο, που ξεκινούσαν τα παιδιά από έξι ετών και μάθαιναν την αλφάβητο με τον Όμηρο, κάτι ήξεραν. Μιλούσαν ένα νεότερο ιδίωμα που είχε προκύψει, όμως η μήτρα ήταν ο Όμηρος. Όταν έχεις ένα τέτοιο γλωσσικό επίτευγμα, είναι έγκλημα να το θυσιάζεις για χρηστικούς λόγους. Όταν δημιουργήθηκε το κράτος του Ισραήλ επέβαλε ως επίσημη γλώσσα το παλαιότερο γλωσσικό ιδίωμα, το μασοριτικό.

«Εάν υπάρξει μια πολιτική ανάκαμψη, προϋπόθεση και της οικονομικής και της γενικότερης ανάκαμψης, να με θυμάστε, θα γίνει όταν θα βρεθεί ο πολιτικός που θα βάλει τα αρχαία ελληνικά στο δημοτικό»

Επίσης στο Ισραήλ, εάν δεν κάνω λάθος, η έννοια του πολίτη είναι συνυφασμένη με το θρήσκευμα. Είσαι Ιουδαίος, άρα μπορείς και να είσαι και πολίτης του Ισραήλ. Στη χώρα μας ο ελληνισμός και η γλώσσα είναι συνυφασμένα με τη θρησκεία, την ορθοδοξία. Εάν υπάρξει αποκοπή από την Ορθοδοξία τότε θα μπορούμε να μιλάμε για ελληνισμό;

Νομίζω πως δεν μπορεί να υπάρξει, όμως νομίζω ότι είναι λάθος να βλέπουμε την ορθοδοξία ως θρησκεία. Διότι με τα σημερινά δεδομένα, ίσως και γενικότερα, η θρησκεία είναι μια ατομική επιλογή, ένα ψυχολογικό γεγονός. Στον ελληνισμό και σε άλλες παραδοσιακές κοινωνίες, υπήρχε μια νοηματοδότηση της ζωής, υπήρχε ένα νόημα, μια αναφορά στην αιτία και στον σκοπό, άρα και κάποιοι κανόνες αληθείας που προέκυπταν από αυτό το σκοπό και την αιτία. Η εκκλησία απαντούσε στον Έλληνα σε αυτά τα πολύ βασικά και θεμελιώδη ερωτήματα, τα οποία έδιναν νόημα στη ζωή και στον θάνατο. Όταν χάσει ένας λαός μια τέτοια νοηματοδότηση,τότε επικρατεί ένας μηδενισμός, όπως σήμερα. Τα πάντα είναι χρησιμότητα, κατανάλωση, δεν υπάρχει τίποτα που να δίνει πραγματική χαρά ζωής. Γιατί μόνο εάν ψηλαφείς ένα νόημα στη ζωή σου, μπορείς να έχεις χαρά ζωής. Διαφορετικά η χαρά της ζωής είναι η κατανάλωση.

Και όμως ο αντίλογος είναι ότι η εκκλησία καθήλωσε τον Έλληνα, ο οποίος πάντα περιμένει μια μαγική λύση για τα προβλήματά του και ότι το Βυζάντιο καθυστέρησε την ανάπτυξη του ατόμου και χάσαμε, μεταξύ άλλων, τον διαφωτισμό που συνέβη στην Ευρώπη.

Αυτό που ξέρω ότι της καταλογίζουν, και ειδικότερα ο Ράμφος, ο οποίος κάνει αγώνα γι’ αυτό, είναι ότι ακριβώς εγκλώβισε το άτομο στην κοινότητα. Όλα αυτά εμπίπτουν μέσα στη γενικότερη σύγχυση που έχει δημιουργηθεί. Νομίζω πως αυτά που λέει (ο Ράμφος) είναι στους αντίποδες της ιστορικής πραγματικότητας. Η δυναμική του ελληνισμού από την πρώτη στιγμή ήταν η πόλις. «Το μετέχειν κρίσεως και αρχής», να είσαι πολίτης, ενεργός, μέτοχος στο γίγνεσθαι. Το να περιπέσουμε στον ατομοκεντρισμό του δυτικού βαρβαρικού τρόπου βίου, στο επίπεδο κυριαρχίας των ενστίκτων, όπου κυριαρχεί το άτομο και οι ανάγκες, οι απαιτήσεις, οι ορμές του ατόμου, εάν αυτό το λέμε πρόοδο τότε αντιστρέφουμε τους ρόλους της ιστορίας, το άσπρο μαύρο. Είναι τερατώδη αυτά που ισχυρίζεται ο κ. Ράμφος.

«Η εκκλησία απαντούσε στον Έλληνα σε αυτά τα πολύ βασικά και θεμελιώδη ερωτήματα, τα οποία έδιναν νόημα στη ζωή και στον θάνατο»

Όμως, αυτή η άποψη καθίσταται κυρίαρχη.

Βέβαια, γιατί βολεύει αυτή η άποψη. Σκεφτείτε γιατί είχε αυτή τη δυναμική αυτός ο πολιτισμός που γεννήθηκε από τη βαρβαρική Δύση. Ο λόγος είναι ότι πρόκειται για έναν πολιτισμό που κολακεύει τα ένστικτα, τον εγωτισμό, τον ναρκισσισμό. Σκεφτείτε πως μεγαλώνει σήμερα ένα παιδί. Ένα παιδί της αγροτικής κοινωνίας για να έχει φως ή για να έχει θερμότητα, έπρεπε πρώτα απ΄ όλα να έχει μια προσωπική σχέση με υλικά πράγματα. Αυτή η σχέση δημιουργούσε ασυνείδητα μια στάση ζωής. Έπρεπε να σεβαστείς τον άλλο όρο της σχέσης, τα ξύλα για να ανάψεις φωτιά, έπρεπε να τα σεβαστείς, δεν μπορούσες να τους επιβάλεις να ανάψουν. Αυτές οι λεπτομέρειες δημιουργούσαν έναν ψυχισμό, ο άνθρωπος ήξερε να σχετίζεται, ήξερε να αποδέχεται, ήξερε να ταπεινώνεται, να παραιτείται από το εγώ.

Το σημερινό παιδί πατάει ένα κουμπί και έχει φως, ένα άλλο κουμπί και έχει θερμότητα, ένα τρίτο κουμπί και έχει εικόνα. Αυτό το παιδί μεγαλώνει ασυνείδητα με έναν ψυχισμό παντοδυναμίας. Όταν θα φτάσει η ώρα για να ερωτευθεί, δεν θα μπορεί, γιατί δεν ξέρει. Και δεν φταίει γι΄ αυτό, δεν έμαθε ποτέ να μοιράζεται. Αντιλαμβάνεστε σε τι απανθρωπία οδηγούν οι θεωρίες του Ράμφου και όλη αυτή η κατεστημένη πια στην ελληνική κοινωνία, η μεταπρατική νοοτροπία της μετααποικιακής κοινωνίας. Όπως οι χώρες που βγήκαν από την αποικιοκρατία, έτσι και εμείς είμαστε ακριβώς το ίδιο: ζηλεύουμε αυτό που είχανε οι αποικιοκράτες.

«Αντιλαμβάνεστε σε τι απανθρωπιά οδηγούν οι θεωρίες του Ράμφου και όλη αυτή η κατεστημένη πια στην ελληνική κοινωνία, η μεταπρατική νοοτροπία της μετααποικιακής κοινωνίας»

Και ποια είναι η ελληνική πρόταση σήμερα;

Κοιτάξτε, αυτό δεν μπορεί να υπάρξει ως συνταγή. Εάν το σκεφτούμε με αυτόν τον τρόπο, πέφτουμε πάλι στο γήπεδο της Δύσης. Αυτό θέλει μια καλλιέργεια του τρόπου, μια επανεύρεση του τρόπου, μια άλλη σχολική αγωγή και μια διαφορετική αγωγή των μέσων μαζικής ενημέρωσης, ώστε προοδευτικά και ανεπαισθήτως, που λέει ο Καβάφης, να ξαναβρούμε τον τρόπο της ελληνικότητας. Να τον ξαναβρούμε, όχι γιατί πρέπει, ούτε επειδή είναι καλύτερος, αλλά για να δούμε εάν μας δίνει πραγματική χαρά ζωής.

Μου λέτε αυτά τα πράγματα για τη Δύση ενώ έχετε σπουδάσει, όπως και άλλοι Έλληνες διανοούμενοι και εργαστεί εκεί…

Αυτό ακριβώς είναι το δυναμικότερο στοιχείο αυτής της στάσης. Πριν από εμάς, όλοι οι λεγόμενοι ελληνοκεντρικοί διανοούμενοι, ο Κόντογλου, ο Πικιώνης, ο Θεοτοκάς, ο Λορεντζάτος, ο Σαραντάρης, ο Ελύτης, όλοι τους φάγανε τη Δύση με το κουτάλι. Διότι μόνο εάν ζήσεις στη Δύση και τα αδιέξοδα της Δύσης, ξυπνάει μέσα σου το ενδιαφέρον να δεις εάν υπάρχει κάτι διαφορετικό στη δική σου παράδοση. Ένας άνθρωπος που αγνοεί τη Δύση, δεν μπορεί να είναι Έλληνας. Γι’ αυτό και όλοι μας επιμένουμε, εννοώ όσοι έχουμε αυτή την οπτική, ότι η μετοχή μας στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) είναι απαραίτητη. Εάν πάψει να μετέχει στην ΕΕ η Ελλάδα, τότε βγαίνει από το ιστορικό γίγνεσθαι. Έχεις ταυτότητα όταν έχεις ετερότητα. Όλοι μου οι δάσκαλοι ήταν ο Χάιντεγκερ, ο Βιτγκεστάιν, ο Νίτσε, ο Λακάν. Και αυτό διότι γεννήθηκα και μεγάλωσα ως δυτικός, με δυτική εκπαίδευση, με δυτική θρησκευτικότητα, με θαυμασμό προς τη Δύση. Οπότε, κάποια στιγμή, όταν γεννήθηκε μέσα μου το ερώτημα, ευτυχώς εγκαίρως, τι έχει οδηγήσει σήμερα τη ζωή μας σε αδιέξοδα, ακολούθησα αυτούς τους μεγάλους που μου έδειξαν με την κριτική τους ποιο ήταν το λάθος στη δυτική ιστορική εξέλιξη. Η κριτική του Χάιντεγκερ σπάζει κόκαλα. Εάν δεν περάσεις από αυτή τη θητεία και μαθητεία, δεν μπορείς να ανακαλύψεις τη διαφορά.

«Μόνο εάν ζήσεις στη Δύση και τα αδιέξοδα της Δύσης, ξυπνάει μέσα σου το ενδιαφέρον να δεις εάν υπάρχει κάτι διαφορετικό στη δική σου παράδοση. Ένας άνθρωπος που αγνοεί τη Δύση, δεν μπορεί να είναι Έλληνας»

Ίσως να ήταν χρήσιμο να μας βοηθήσετε να καταλάβουμε λίγο την ιστορική πορεία της Δύσης, όπως την αντιλαμβάνεστε. Από τα γραπτά σας βλέπω ότι δίνετε έμφαση στον Αυγουστίνο, καθώς λέτε ότι αυτός διαμόρφωσε τη δυτική σκέψη.

Ναι και στις συγκυρίες που ανέδειξαν τον Αυγουστίνο ως κεφαλάρι, τον μεγάλο πατέρα του δυτικού πολιτισμού. Όλοι οι ιστορικοί, και τα έχουν μελετήσει οι δυτικοί ιστορικοί αυτά και, ξέρετε, είναι πολύ τίμιοι, συμπίπτουν σε αυτή τη διαπίστωση: Αυτά τα στίφη τα βαρβαρικά που έφτασαν στη Δύση από τον 4ο έως τον 6ο αιώνα, ξεκινούσαν από τα οροπέδια της Ασίας, πέρα από τα Ουράλια. Ζητώντας βοσκοτόπια, η μια φυλή πίεζε την άλλη και την εκτόπιζε. Κάποια στιγμή πέρασαν και τον Ρήνο και μπήκανε στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, τότε, ήταν κάτι αντίστοιχο όπως η Ευρώπη, ήταν, δηλαδή, κάτι ζηλευτό. Όμως αυτοί οι λαοί ήταν πολεμικά φύλα . Ήξεραν μόνο τον πόλεμο και το κυνήγι, δεν ήξεραν καν τι σημαίνει αγροτική καλλιέργεια. Μιλάμε για πολύ χαμηλό επίπεδο.

Σε επίπεδο κανιβαλισμού, λέτε στο βιβλίο σας «Η Ευρώπη γεννήθηκε από το σχίσμα» αλλά και στο «Ορθοδοξία και Δύση στη Νεώτερη Ελλάδα».

Ακριβώς, σφάζανε τους ντόπιους, τους εκτοπίζανε… Αλλά, όπως και σήμερα, έτσι και τότε, για να μπεις στον πολιτισμό ήταν προϋπόθεση να είσαι χριστιανός. Τότε λοιπόν οι ηγέτες αυτών των βαρβαρικών φύλων αποφάσιζαν να βαπτιστούν χριστιανοί. Και πράγματι βαπτίζονταν μαζικά στο ποτάμι. Άντε τώρα ένας άνθρωπος χωρίς καμία παιδεία, χωρίς καμία μόρφωση, να καταλάβει τη διάκριση ουσίας και υποστάσεως της ουσίας, να καταλάβει την ενανθρώπιση του Θεού ως κορύφωμα ελευθερίας του Θεού από τη θεότητα του, άρα ως αιτιώδη αρχή του υπαρκτού, την ελευθερία και όχι την αναγκαιότητα. Δεν καταλάβαιναν τίποτα από αυτά. Φτιάξανε δηλαδή με το χριστιανισμό μία παγανιστική εκδοχή ανάλογη με αυτή που είχαν οι ίδιοι προηγουμένως. Και όταν πια, στον 9ο αιώνα, ο Καρλομάγνος του συνένωσε σε μία αυτοκρατορία, πήρε τους πιο σπουδαγμένους στην αυλή του και εκεί έγινε από τον Ακουίνο η ανακάλυψη του Αυγουστίνου.

Ένας Καρλομάγνος που δεν ήξερε να διαβάζει και να γράφει…

Ακριβώς! Και ο Αυγουστίνος ο ίδιος δεν είχε καμία ελληνική παιδεία, δυστυχώς δεν ήξερε ελληνικά και αυτοσχεδίαζε. Και έφτιαξε από το χριστιανισμό μία θρησκεία απλοϊκή, ένας τιμωρός Θεός, ένας άνθρωπος που αμαρτάνει και τιμωρείται. Αυτά τα σχήματα πέρασαν και κυριαρχούν μέχρι σήμερα.

Κυριαρχούν και σε εμάς;

Πέρασαν φυσικά και σε εμάς με τον εξευρωπαϊσμό μας.

Βίαιη μεταστροφή στη καινούργια θρησκεία υπήρξε και στο Βυζάντιο. Ο Έλληνας ήταν ο εθνικός, ο Ιουστινιανός κλείνει τις φιλοσοφικές σχολές, Πότε αρχίζει να υπάρχει και πάλι συνείδηση της ελληνικότητας στο Βυζάντιο;

Νομίζω ότι αυτές είναι σχηματικές ερμηνείες, οι οποίες δεν έχουν κανένα έρεισμα. Για παράδειγμα, λέμε ότι ο Ιουστινιανός έκλεισε τις τελευταίες φιλοσοφικές σχολές των Αθηνών και αυτό είναι μύθος. Επί Ιουστινιανού έκλεισαν οι τελευταίες φιλοσοφικές σχολές των Αθηνών, επειδή είχαν παρακμάσει. Οι τελευταίοι που φοίτησαν εκεί, έναν αιώνα πριν από τον Ιουστινιανό, ήταν ο Μέγας Βασίλειος, ο Ιωάννης Χρυσόστομος και ο Γρηγόριος Ναζιανζηνός.

 Αλλά, εν συνεχεία, επανέρχεται σε χρήση η λέξη Έλληνας, αυτό το έχει υπογραμμίσει ο Σβορώνος, από τον 10ο αιώνα και μετά. Όποιος ήταν Ρωμαίος πολίτης με ορθόδοξο θρήσκευμα, εκκλησιαστικό θρήσκευμα, ήταν και Έλλην, διότι είχε γλώσσα ελληνική, όλη αυτή η απέραντη αυτοκρατορία μιλούσε ελληνικά. Μάλιστα ο Σβορώνος είχε πει το εξαιρετικό: «Μη μου ζητάτε συνέχεια αίματος, εγώ κάνω ιστορία, δεν κάνω ζωολογία».

Λέτε κάπου πως οι δυτικοί σχολίασαν την Άλωση της Κωνσταντινούπολης ως την άρση μιας αναπηρίας για την ένωση της Ευρώπης.

Ναι, διότι από τη στιγμή που η Ευρώπη, μετά τον 12ο αιώνα, άρχισε λίγο να στέκεται στα πόδια της, να αποκτά μία αυτονομία και με το σχίσμα κυρίως να θέλει να αυτονομηθεί ως προς την ελληνικότητα και την ελληνική Ανατολή, άρχισε αυτή η αντιπαλότητα ,η οποία εξελίχθηκε σε μία αντιπαλότητα προς το Βυζάντιο. Τη λέξη Βυζάντιο τη φέρανε τον 16ο αιώνα. Μέχρι τότε ήταν αντιπαλότητα προς τους Έλληνες, Contra Errores Graecorum, κατά των πλανών των Ελλήνων. Ήταν μια αντιπαλότητα, η οποία, όταν έπεσε η Κωνσταντινούπολη στα χέρια των Τούρκων ικανοποιήθηκε. Επιτέλους έλειψε αυτή η μεγάλη απειλή, αυτός ο κριτικός αντίλογος, αν θέλετε, και από τότε η Δύση είναι μονόδρομος. Κανένας άλλος πολιτισμός δεν μπόρεσε να αντιταχθεί με κοινωνιοκεντρικό όραμα στον κτηνώδη ατομοκεντρισμό του δυτικού μοντέλου.

Γίνεται πολύ συζήτηση γι΄ αυτό και συγκεκριμένα υποστηρίζεται ότι ο Τούρκος ήταν τελικά επιλογή.

Δεν ήταν επιλογή, εάν θέλουμε ιστορικά να είμαστε στοιχειωδώς συνεπείς, δεν τους φέραμε εμείς στην Μικρά Ασία τους Τούρκους. Απλώς, όταν άρχισε η προσπάθεια στην Κωνσταντινούπολη για να τα φτιάξουμε με τη Δύση, να υποταχθούμε στη Δύση, προκειμένου να μας βοηθήσει να αντικρούσουμε τους Τούρκους, τότε εμφανίστηκε μια μερίδα Ελλήνων σημαντική η οποία έλεγε ότι είναι καλύτερα με τους Τούρκους παρά με την τιάρα. Δηλαδή, είναι καλύτερα να υποταχθείς σε κάποιον που σε δυναστεύει, παρά να δώσεις γη και ύδωρ και να αφομοιωθείς από κάποιον ο όποιος είναι αντίπαλός σου, κάτι εντελώς ξένο προς εσένα, αλλά έσπευσες να τον δεχτείς και να του προσφέρεις την ταυτότητα σου.

Αφού η ταυτότητά μας ήταν τόσο ισχυρή, δεν θα μπορούσαμε να συνθηκολογήσουμε και να τους αφομοιώσουμε εμείς; Άλλωστε και η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία επηρεάστηκε σφόδρα από τον ελληνικό πολιτισμό.

Αυτό το προσπάθησαν. Είχε βγάλει ο Οκτάβιος Μερλιέ στο Γαλλικό Ινστιτούτο μερικές μελέτες για τη μικρασιατική ελληνική πραγματικότητα, για το πως οι Έλληνες συνυπήρχαν με τους Τούρκους. Σε πολλές περιπτώσεις μάλιστα τους επηρέαζαν. Μέχρι σήμερα οι Τούρκοι σέβονται τον Αη-Γιώργη ή την Παναγιά, αλλά μη ξεχνάτε ότι ήταν άλλο πράγμα το Ισλάμ και άλλο ο ρωμαϊκός κόσμος με το δωδεκάθεο, το οποίο σαφώς έμπαζε πια απ΄ όλες τις μεριές, και οι πληθυσμοί ζητούσαν πλέον κάτι άλλο, κάτι πληρέστερο. Το Ισλάμ είναι μία θρησκεία χωρίς μεταφυσική, μία θρησκεία τυφλή, η οποία ανταποκρίνεται στην ενστικτώδη ανάγκη του ανθρώπου για θρησκεία. Αυτό το πράγμα δεν μπορούσε να αφομοιωθεί από τον ελληνισμό, εδώ βλέπετε ότι δεν μπορεί καν να αφομοιωθεί από το δυτικό παράδειγμα. Στη Γαλλία για παράδειγμα η τρίτη, η τέταρτη γενιά Μουσουλμανικών μειονοτήτων, και δεν υπάρχει αυτό πουθενά στον κόσμο εκτός από τους Εβραίους, δεν αφομοιώνεται.

«Το Ισλάμ είναι μία θρησκεία χωρίς μεταφυσική, μία θρησκεία τυφλή, η οποία ανταποκρίνεται στην ενστικτώδη ανάγκη του ανθρώπου για θρησκεία. Αυτό το πράγμα δεν μπορούσε να αφομοιωθεί από τον ελληνισμό, εδώ βλέπετε ότι δεν μπορεί καν να αφομοιωθεί από το δυτικό παράδειγμα»

Εκτός από αυτό που λέτε, διαπιστώνεται και μια τάση δυτικών, από Αγγλία, Γαλλία, πάρα πολλοί από το Βέλγιο, να προσχωρούν στο ριζοσπαστικό Ισλάμ. Που το αποδίδετε αυτό; (*Η συνέντευξη έγινε περίπου ένα μήνα πριν τις αιματηρές επιθέσεις των τζιχαντιστών στο Παρίσι)

Αυτό είναι ένα πολύ σπουδαίο θέμα, το οποίο πρέπει επειγόντως να μελετήσουμε. Πώς εξηγείτε το γεγονός ότι σε αυτές τις υπέρ ανεπτυγμένες κοινωνίες εμφανίζεται ένα τέτοιο ρεύμα στροφής προς το Ισλάμ; Προσωπική μου άποψη, γιατί πρόκειται για ένα ζήτημα το οποίο απαιτεί έρευνα, είναι ότι η τάση αυτή οφείλεται στο γεγονός ότι ο μηδενισμός της Δύσης δεν αντέχεται. Η ψυχή του ανθρώπου θέλει κάπου να καταφύγει και όταν ξεκινάς για να απορρίψεις τον μηδενισμό, θα πας στην άλλη άκρη, σε μία θρησκεία τυφλή, χωρίς μεταφυσική και θα κόβεις κεφάλια. Εκείνο που συνέβη με το περιοδικό Charlie Hebdo στη Γαλλία ήταν μια αποκάλυψη. Μια ολόκληρη κοινωνία, 1,5 εκατ. Γάλλοι, βγήκαν στο Παρίσι με ένα στυλό στο χέρι για να υπερασπισθούν το απόλυτο μηδέν. Δηλαδή ότι εγώ επιλέγω αυτό είμαι, το εγώ μου επιλέγει τα πάντα, δεν υπάρχει τίποτα που να ξεπερνάει το εγώ μου.

Μα δεν τίθεται ζήτημα ελευθερίας της έκφρασης; Άλλωστε, αυτό που υποστηρίζουν και το συγκεκριμένο περιοδικό, είναι ότι η θρησκεία οδηγεί σε μαχαίρι και οι χριστιανοί έσφαξαν…Είναι επικίνδυνο πράγμα η θρησκεία.

Αυτός σήμερα είναι ο τρόπος της ζωής μας, ο ατομοκεντρισμός μας, στο απόλυτο. Αλλά, νομίζω, για έναν Έλληνα πρέπει τουλάχιστον να τίθεται ως ερώτημα, ως απορία, γιατί η έννοια του ατομικού δικαιώματος ήταν άγνωστη στην αρχαία Ελλάδα, ήταν άγνωστη στο ρωμαϊκό δίκαιο. Γιατί; Διότι αυτό που επιδιώκει η νεότερη Δύση με τα ατομικά δικαιώματα υπερκαλυπτόταν από το γεγονός ότι ήσουν πολίτης, μετείχες κρίσεως και αρχή. Το σώμα του πολίτη ήταν ιερό. Δεν υπήρχε στην αρχαία Ελλάδα σωματική βάσανος, μαστίγωση, φραγγέλωση, ούτε καν δήμιος. Ο Σωκράτης καταδικάζεται σε θάνατο και δεν υπάρχει δήμιος να εκτελέσει την ποινή. Ή θα πάρει μόνος του κώνειο να το πιει πειθόμενος της γνώμης, γιατί και η δημοκρατία κάνει λάθη, ή θα φύγει, θα πάψει να είναι πολίτης, θα πάει κάπου αλλού, μέτοικος.

Είναι τεράστιες οι παρανοήσεις που έχουν γίνει με ένα τρόπο και ένα επίπεδο αφελέστατο, παιδαριώδες. Το ατομικό δικαίωμα είναι το μεγαλύτερο αδιέξοδο των ευρωπαϊκών κοινωνιών. Δεν μπορεί ο νόμος να καθορίζει τα πάντα στη ζωή. Όταν ο Καντ, το λέω αυτό συχνά, ορίζει γάμο ως σύμβαση δύο ετερόφυλων ατόμων για αμοιβαία χρήση της σεξουαλικής ιδιαιτερότητας του άλλου, εκεί είναι όλη εικόνα της απανθρωπίας του δικαιώματος…απανθρωπία σκέτη!

Είναι και αυτό, όπως και οι υπερασπιστές του Charlie Hebdo, μια συνέπεια της Αυγουστίνιας σκέψης;

Ή αντίδραση ή συνέπεια. Γιατί έχουν δίκιο όταν λένε ότι η θρησκεία σφάζει, μαχαιρώνει κάνει Ιερή Εξέταση, έχουν δίκιο, όλα αυτά ταυτίζονται με το νόμο. Η θρησκεία είναι ένα ενστικτώδες και πρωτογενές μόρφωμα και ανάγκη του ανθρώπου. Ο Χριστιανισμός δεν είναι θρησκεία, είναι εκκλησία…

Το έχετε συσχετίσει με την εκκλησία του δήμου…

Ναι εκκλησία του δήμου και εκκλησία των πιστών. Είναι ένα συλλογικό άθλημα για την πραγμάτωση του αληθούς, όπως κάθε άθλημα έχει το ρίσκο της αποτυχίας. Η διαφορά της εκκλησίας στην Ανατολή, στον ελληνισμό, απ’ ό,τι στη Δύση είναι ότι οι αποτυχίες στην ελληνική παράδοση δεν θεσμοποιήθηκαν ποτέ, δεν είχαμε ποτέ Ιερή Εξέταση ή πίνακα απαγορευμένων βιβλίων. Όλα αυτά όπου γίνανε, και εάν γίνανε, ήταν ατομικές παρεκτροπές, συνήθως με απομίμηση της Δύσης. Αλλά, τουλάχιστον μέχρι σήμερα, δεν έχουν θεσμοποιηθεί.

Υπάρχει ένα αντεπιχείρημα όσον αφορά στην εκκλησία του δήμου, το οποίο προϋποθέτει την ύπαρξη πολιτών, σε αντιπαράθεση με την εκκλησία των πιστών και αυτό είναι ότι στο ορθόδοξο Βυζάντιο δεν υπήρχαν πολίτες, όπως στη Δύση από ένα σημείο και μετά, αλλά υπήκοοι.

Απορώ, απορώ, έστω αν είχαν διαβάσει έστω και τα σχολικά εγχειρίδια αν θα έλεγαν τέτοια πράγματα. Το κύριο γνώρισμα της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας ήταν το να είσαι Ρωμαίος πολίτης. Αυτό το πήραν από την αρχαία Ελλάδα, αλλά δεν έχει σημασία από που το πήραν. Τον Απόστολο Παύλο, όταν τον πήραν για να τον μαστιγώσουν, τους λέει ότι είναι Ρωμαίος Πολίτης και αμέσως σταματούν. Είναι απίστευτα αυτά τα πράγματα. Υπήκοοι οι κάτοικοι του Βυζαντίου που η μονάδα λειτουργίας αυτής της συγκεντρωτικής αυτοκρατορίας ήταν η κοινότητα, όχι το άτομο, υποκείμενο φορολογικής υποχρέωσης ήταν η κοινότητα, που σημαίνει ότι κάθε ανάγκη κοινωνείτο. Δεν ήταν όπως σήμερα το απρόσωπο άτομο που χαρακτηρίζεται από έναν αριθμό δελτίου ταυτότητας και έναν αριθμό φορολογικού μητρώου. Είναι τερατώδεις οι παρανοήσεις και οι παρεξηγήσεις!

Μου έχουν περιγράψει την έννοια και το δέσιμο της κοινότητας και της αλληλοβοήθειας στα χωριά, άνθρωποι οι οποίοι το έζησαν τις περασμένες δεκαετίες . Τουλάχιστον μέχρι τη δεκαετία του 50 αυτό ίσχυε σε πολλά μέρη της πατρίδας μας.

Βέβαια ,υπήρχε η βοήθεια απ΄ όλο το χωριό στην καλλιέργεια του χωραφιού της χήρας ή του αδύναμου και μάλιστα εθελοντικά. Τώρα κρεμόμαστε από το κράτος. Κάποτε έλεγε ο Έλληνας στο χωριό χτίσαμε σχολειό, φτιάξαμε πλατεία, τώρα χιόνι ρίχνει και λέμε που είναι το κράτος.

Άρα πώς συνοψίζουμε, πώς ορίζουμε τι είναι Έλληνας;

Εγώ θα έλεγα ότι ο ορισμός του Έλληνα είναι το πολιτικόν ζώον. Ο άνθρωπος είναι ζώον πολιτικόν, ο Έλληνας είναι ζώον πολιτικόν. Μετέχει στο αγώνισμα της πόλεως, της συνύπαρξης.

Σήμερα συνάδει αυτό, μπορεί να λειτουργήσει με τη στενή σχέση που υπάρχει μεταξύ κράτους και εκκλησίας; Ο διαχωρισμός αυτών των δύο πώς θα μπορούσε να επηρεάσει τον Έλληνα;

Επειδή είμαστε ένα κράτος μιμητικό των δυτικών προτύπων, νομίζω ότι σε διοικητικά θέματα πρέπει να γίνει ένας σαφής διαχωρισμός. Να μην έχει η εκκλησία κανένα ρόλο συμβολαιογραφικό. Όπως το να υπάρχει μια συνύπαρξη σε ένα πεδίο που έχει καταντήσει λίγο κωμικό, όπως δηλαδή να αποδίδονται σε επισκόπους τιμές στρατηγού και κάτι τέτοια καλαμπούρια, να είναι ο στις παρελάσεις ο δεσπότης, δεν έχει καμία θέση εκεί ο επίσκοπος της εκκλησίας. Ο επίσκοπος της εκκλησίας είναι ο πατέρας της κοινότητας.

Αυτά προέκυψαν από το Όθωνα και μετά;

Από την αυτοκεφαλία και έπειτα…

Έχετε πει και έχετε γράψει ότι με την ίδρυση του ελληνικού κράτους τελείωσε ο ελληνισμός. Επίσης σε μια από τις επιφυλλίδες σας γράφετε ότι η παρακμή λαών και η ιστορική τους εξαφάνιση είναι το αποτέλεσμα της μεταλλαγής της παθολογίας σε φυσιολογία.

Έτσι μοιάζει…Όταν το διάστροφο και το αλλοιωμένο θεωρείται φυσιολογικό και νόμιμο. Βέβαια στην περίπτωση του ελληνικού κράτους έχουμε παραλλάξει, επειδή ακριβώς δεν ήταν γέννημα των δικών μας αναγκών και το δυτικό που προσλάβαμε. Δηλαδή αυτό το Κοινοβούλιο δεν έχει καμία σχέση με τον ευρωπαϊκό κοινοβουλευτισμό, είναι μια αρλούμπα. Επίσης και ο τρόπος λειτουργίας των κομμάτων, αν και σήμερα παντού έχει εισχωρήσει αυτό το στοιχείο της διαφήμισης και εμπορευματοποίησης της πολιτικής, αλλά στην Ελλάδα είναι σε τριτοκοσμικό επίπεδο.

Πού βασίζετε τις όποιες ελπίδες σας δεδομένου ότι έχετε γράψει πως ο ελληνικός τρόπος ίσως να μπορέσει να σωθεί και να επικοινωνηθεί από άλλους λαούς, Λάπωνες, Αργεντινούς…

Το λέω σαν συλλογισμό ότι αυτό που πρότειναν οι Έλληνες μέσα στην ιστορία, βίωσαν και παρουσίασαν ως πρόταση, νομίζω ότι είναι τόσο ενδιαφέρον και πολύτιμο για την ανθρώπινη ιστορία που δεν μπορεί, κάπου θα διασωθεί, κάποιοι θα το καταλάβουν. Θα είναι στους Λάπωνες; Θα είναι στη Νιγηρία; Δεν ξέρω ,αλλά ο συλλογισμός μου λέει ότι κάπου θα διασωθεί.

Ίσως να το καταφέρουν οι Ευρωπαίοι εταίροι μας εάν το επεξεργαστούν καλύτερα.

Δεν ξέρω, γιατί οι Ευρωπαίοι πλέον έχουν παγιωμένους εθισμούς στον ατομοκεντρισμό. Υπάρχει μεγάλο και σημαντικό ρεύμα conversion, καθολικών ή προτεσταντών που στρέφονται στην ορθοδοξία. Αλλά βλέπετε σε αυτούς τους μεταστραμμένους, χωρίς να θέλω να το κάνω απόλυτο, βλέπετε ότι κάτι παραμένει γιατί η εκκλησία δεν μεταδίδεται ως ιδεολογία που την επιλέγω, τα δόγματα που λένε σήμερα. Η εκκλησία μεταγγίζεται με το γάλα της μάνας. Είναι ένας τρόπος με τον οποίο εντάσσεσαι. Έχω και λέω πάντοτε γιατί μου αρέσει αυτό την εξής ιστορία.

Μετά την χούντα συζητούσαν στη Βουλή τον καταστατικό χάρτη της εκκλησίας και πήρε το λόγο ο Ηλίας Ηλιού, της Αριστεράς και είπε «Κοιτάξτε, εγώ είμαι άθεος, αλλά νομίζω ότι γι’ αυτό το θέμα έχω την τάδε γνώμη». Έπειτα από μερικές ημέρες συζητούσαν και πάλι στη Βουλή την απόφαση του Καραμανλή να βγάλει τη χώρα από το ΝΑΤΟ. Παίρνει και πάλι το λόγο ο Ηλιού και λέει: «Εμείς της Αριστεράς σας λέγαμε πάντα ότι η Ελλάδα έπρεπε να βγει από το ΝΑΤΟ και να τώρα που έρχεται η Δεξιά να το κάνει αυτό και όπως λέει ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος αυτός που έρχεται τη δωδέκατη ώρα είναι δεκτός». Λοιπόν η πρώτη φορά που στη Βουλή των Ελλήνων παραπέμψανε στον άγιο Ιωάννη τον Χρυσόστομο ήταν από έναν άθεο. Με αυτό το παράδειγμα θέλω να σας πω ότι στην Ελλάδα δεν υπάρχουν άθεοι και ένθεοι. Υπάρχει μια παράδοση βιωματική στην οποία εντάσσεται το παιδί και αργότερα την απορρίπτει, το παίζει άθεος, αλλά έχει μυηθεί, έχει μπει σ΄ έναν τρόπο σχέσης και ο τρόπος αυτός είναι απτός. Ο ελληνισμός σώθηκε στα 400 χρόνια σκλαβιάς, όχι επειδή κάναμε κατήχηση, αλλά γιατί ανάβανε το καντήλι, ζυμώνανε πρόσφορο, κάνανε αγιασμό και κυρίως πήγαιναν στην εκκλησιά, ήταν το κεντρικό κοινωνικό γεγονός, ήταν γιορτή, πανήγυρις.

«Ο ελληνισμός σώθηκε στα 400 χρόνια σκλαβιάς, όχι επειδή κάναμε κατήχηση, αλλά γιατί ανάβανε το καντήλι, ζυμώνανε πρόσφορο, κάνανε αγιασμό και κυρίως πήγαιναν στην εκκλησιά, ήταν το κεντρικό κοινωνικό γεγονός, ήταν γιορτή, πανήγυρις»

Ο Χρήστος Γιανναράς γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε στα Πανεπιστήμια της Αθήνας, της Βόννης και της Σορβόννης (Παρίσι). Δίδαξε Φιλοσοφία, Πολιτιστική Διπλωματία και Συγκριτική Οντολογία σε πανεπιστήμια της Γαλλίας, της Ελβετίας, της Ελλάδας. Επιφυλλιδογραφεί σε εφημερίδες παρεμβαίνοντας στην πολιτική και κοινωνική επικαιρότητα.Τα έργα του έχουν μεταφραστεί σε διάφορες γλώσσες.

 antibaro.gr