ΘΕΡΜΟΠΥΛΕΣ 480 Π.Χ.

Η ΠΙΟ ΑΝΙΣΗ ΑΝΑΜΕΤΡΗΣΗ ΤΗΣ

 ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

Η Δημιουργία του φαινομένου της Σπάρτης

Το σώμα των λυκούργειων νόμων περιλαμβάνεται στη Μεγάλη Μήτρα, ένα κείμενο που υποτίθεται ότι είναι χρησμός του μαντείου των Δελφών. Ολόκληρη η Μεγάλη Μήτρα και η λυκούργεια νομοθεσία αν απογυμνωθούν από τα μυθολογικά στοιχεία, τις λογικές απλουστεύσεις και τα λεκτικά σχήματα, φαντάζουν ως μία πρώιμη αλλά εξαιρετικά εναργής άσκηση κοινωνικής μηχανικής. Μοιάζει πράγματι εκπληκτικό που ένας άνθρωπος ή μια ομάδα ανθρώπων κατόρθωσαν να εμπνευστούν και πολύ περισσότερο να επιβάλλουν την εφαρμογή της μοναδικής ίσως μεθόδου που θα επέτρεπε στην κοινωνία τους όχι μόνο να επιβιώσει διατηρώντας τα κεκτημένα, αλλά και να γίνει μιας πρώτης τάξεως δύναμη σε ευρύτερο επίπεδο. Με οδηγό τον Πλούταρχο, που μας παραδίδει στο βίο του Λυκούργου την περιεκτικότερη ίσως απόδοση της σπαρτιατικής νομοθεσίας, ας δούμε πώς εξασφαλίζονταν η διαιώνιση ενός συστήματος που δεν είχε προηγούμενο στην παγκόσμια ιστορία. 

"Πριν η Σπάρτη κινιόταν μεταξύ των άκρων της δημοκρατίας και της τυραννίδος: αναρχία και δικτατορία. Με την προσθήκη της γερουσίας που ανθίστατο και στα δύο άκρα, η κυβέρνηση έγινε σταθερή και ο λαός και οι ηγέτες του σέβονταν αλλήλους".

"...η Λακεδαίμων, μολονότι, αφού εκτίσθη από τους ήδη κατοικούντας αυτήν Δωριείς διετέλεσε σπαρασσόμενη από στάσεις περισσότερο καιρόν από κάθε άλλην πόλιν από όσες γνωρίζουμε, όμως πέτυχε να ευνομηθή από παλαιοτάτην εποχήν και διετέλεσεν αείποτε απαλλαγμένη από τυράννους. Διότι επί τετρακόσια ήδη έτη προ του τέλους του Πελοποννησιακού Πολέμου, ίσως και λίγο περισσότερο χρόνο οι Λακεδαιμόνιοι διατηρούν το ίδιο πολίτευμα και αυτός είναι ο λόγος ένεκα του οποίου έγιναν ισχυροί..."

ΙΣΟΤΗΤΑ

Με τακτοποιημένο το πολιτειακό ζήτημα ο Λυκούργος αποφάσισε να ασχοληθεί με το σοβαρότερο ίσως θέμα, την ιδιοκτησία της γης. Σύμφωνα με τον Πλούταρχο το συντριπτικά μεγαλύτερο μέρος του πλούτου αυτήν την εποχή είχε συγκεντρωθεί στα χέρια ολίγων πλουσίων και ο Λυκούργος αποφάσισε να αναδιανείμει τη γη σε ίσους κλήρους.

Ως το πιο σημαντικό από τα μέτρα ήταν τα κοινά συσσίτια. Η προμήθεια ξεχωριστών και πλούσιων γευμάτων ήταν μία από τις κύριες χρήσεις της περίσσειας χρήματος και με τα κοινά συσσίτια όπου όλοι έτρωγαν το ίδιο φαγητό το χρήμα έχανε την αξία του και σε αυτόν τον τομέα. Τα κοινά συσσίτια ήταν κάτι περισσότερο από απλές συγκεντρώσεις για φαγητό. Ήταν ένα πραγματικό σχολείο για τους Σπαρτιάτες. Εκεί μάθαιναν πώς να συζητούν Λακωνικά, να κατανοούν τις υποθέσεις του κράτους και τις περιπλοκές της εξωτερικής πολιτικής και εξασκούσαν την αίσθηση του χιούμορ που θεωρούνταν εξαιρετική σημαντική αρετή στην κλασική Σπάρτη.

Τα κοινά συσσίτια ήταν η σημαντικότερη κοινωνική δραστηριότητα της Σπάρτης και η αποδοχή ενός νέου πολίτη σε αυτά σήμαινε την αποδοχή του στην τάξη των ομοίων. Τυχόν απόρριψή του σήμαινε ότι δεν εθεωρείτο ικανός να μετέχει στην ανώτερη τάξη των Σπαρτιατών.

Κατά της επίδειξης πολυτέλειας ήταν και η ρήτρα που προέβλεπε ότι για την κατασκευή των σπιτιών τους οι Σπαρτιάτες θα χρησιμοποιούσαν μόνο ένα πριόνι και ένα τσεκούρι. Η "άγρια" όψη του ξύλου φρόντιζε να υπενθυμίζει στους Σπαρτιάτες το ρόλο τους, τη θέση τους στην ζωή και να τους αποθαρρύνει από τη συγκέντρωση πλούσιων και περίτεχνων αντικειμένων που θα έμοιαζαν αταίριαστα μέσα στην πρωτόγονη αισθητική του ακατέργαστου ξύλου.

ΑΓΩΓΗ

Στο κέντρο του σπαρτιατικού συστήματος βρισκόταν η Αγωγή, το σύστημα εκπαίδευσης. Δεν γνωρίζουμε άλλη παρόμοια "κρατική" πρόνοια για την εκπαίδευση των παιδιών στην αρχαία εποχή και αυτό είναι ένα από εκείνα τα στοιχεία που κάνουν την περίπτωση της Σπάρτης μοναδική όχι μόνο στα Ελληνικά αλλά και στα Παγκόσμια χρονικά. 

Στην Αγωγή μετείχαν όλα τα παιδιά ομοίων μόλις συμπλήρωναν το έβδομο έτος της ηλικίας τους. Το σύστημα της Αγωγής ήταν μελετημένο ώστε να δημιουργεί το πρότυπο του ιδανικού Σπαρτιάτη: σκληραγωγημένους νέους που έχουν σωματική ρώμη που να τους επιτρέπει να επιβιώνουν μέσα σε σκληρότατες συνθήκες, ολιγαρκείς συντροφικούς με τους άλλους Σπαρτιάτες και αμείλικτους με τους εχθρούς της πολιτείας τους, εξαίρετους πολεμιστές με γνώση των όπλων και των τακτικών μάχης. Το ομαδικό πνεύμα το οποίο εμφυσούσαν στους νεαρούς σπουδαστές της Αγωγής οι εκπαιδευτές τους ήταν ο ακρογωνιαίος λίθος της σπαρτιατικής επιτυχίας: η μάχη στην φάλαγγα εξαρτιόταν όχι μόνο από τις ατομικές δυνατότητες των πολεμιστών αλλά κυρίως από την ικανότητά τους να κρατούν την θέση τους στην γραμμή και μην αποτελούν τον "αδύναμο κρίκο" στην αλυσίδα της φάλαγγας. Η Αγωγή παρήγαγε τέτοιους πολεμιστές.

Για να μάθουν στην λιτότητα και στη διατήρηση των αγαθών τους οι μικροί Σπαρτιάτες από τα 12 χρόνια τους υποχρεώνονταν να έχουν μόνο ένα ρούχο για τη διάρκεια ενός ολόκληρου έτους. Για να σκληραγωγηθούν και να μην αποζητούν τρυφηλή ζωή, κοιμόντουσαν πάνω σε στρώματα από καλάμια που είχαν κατασκευάσει οι ίδιοι με τα χέρια τους.

Η τροφή που τους παρείχαν ήταν πάντοτε λιγοστή οπότε ουσιαστικά ενθαρρύνονταν εμμέσως να αφαιρούν (να κλέβουν) από την κοινή αποθήκη. Η πράξη της κλοπής τιμωρούνταν αλλά όχι για την κλοπή την ίδια αλλά επειδή δεν μπόρεσε να αποφύγει την σύλληψη...ενθαρρύνονταν έτσι η εφευρετικότητα και οξύνοια.

Οι νεαροί Σπαρτιάτες δεν έφεραν υποδήματα αφού εκτελούσαν όλες τις ασκήσεις και τις καθημερινές ασχολίες τους ξυπόλυτοι, ώστε να σκληραγωγηθούν ακόμη περισσότερο. Άλλωστε και στην μάχη βάδιζαν ξυπόλυτοι. 

Μόλις στα τριάντα αποκτούσαν δικαίωμα ψήφου αφού είχαν τελειώσει την εκπαίδευση της Αγωγής (τουλάχιστον το κύριο μέρος του).

Οι άντρες γυμνάζονταν στο σκοτάδι επί τέσσερις νύχτες και κοιμόνταν την ημέρα σε ανοιχτούς καταυλισμούς, με βάρδιες, σε πλήρη ετοιμότητα, χωρίς κάλυψη, και μετά συνέχιζαν τα γυμνάσια νύχτα και μέρα για τις επόμενες τρεις μέρες. Οι συνθήκες ήταν επίτηδες δύσκολες για να μοιάζουν όσο γίνεται πιο πολύ με εκείνες μιας πραγματικής εκστρατείας προσποιούμενοι τα πάντα εκτός από τις στρατιωτικές απώλειες. Έπρεπε να μάθουν ότι όπως το νερό περνά πάνω από τους βράχους αδιάσπαστο έτσι έπρεπε να κινείται και η σπαρτιατική φάλαγγα. Το κρασί ήταν μισή μερίδα τις τέσσερις πρώτες μέρες, καθόλου τις άλλες δύο και κανένα υγρό, ούτε νερό τις υπόλοιπες δύο. Το γεύμα ήταν ξερό ψωμί και σύκα. Τίποτα μαγειρευτό. 


Ο κύριος σκοπός τους ήταν να εκπαιδεύσουν τους πολεμιστές να πατούν σταθερά, να προσανατολίζονται μέσα στην φάλαγγα και στη μάχη χωρίς να βλέπουν ιδίως σε ανώμαλα εδάφη. Για τους Λακεδαιμόνιους ήταν αξίωμα ότι ένας στρατός οφείλει να παρατάσσεται και να κινείται στη γραμμή το ίδιο επιδέξια στα τυφλά όπως κι όταν υπάρχει ορατότητα. Γιατί μέσα στην σκόνη και στον τρόμο της μάχης, κανείς δεν μπορεί να δει πάνω από ενάμιση μέτρο προς οποιαδήποτε κατεύθυνση. 

Έβλεπαν τον βασιλιά τους που κόντευε τα εξήντα, να υπομένει όλα όσα υπέφεραν κι αυτοί. Ήξεραν ακόμη πως τη στιγμή του αγώνα θα έπαιρνε την θέση του όχι στην ασφάλεια των μετόπισθεν αλλά στην πρώτη γραμμή στο πιο επικίνδυνο σημείο του πεδίου της μάχης. 

Πίστευαν πως οποιοσδήποτε στρατός μπορεί να νικήσει εφόσον έχει ακόμα τα πόδια του στην θέση τους. Η πραγματική δοκιμασία έρχεται όταν όλες οι δυνάμεις έχουν φύγει και οι άνδρες πρέπει να νικήσουν μόνο με την θέλησή τους.

Για τους υπόλοιπους Έλληνες οι Σπαρτιάτες γενικά ήταν ένα αξιοπερίεργο, άξιο θαυμασμού, αλλά έξω από τα δικά τους ήθη και έθιμα. Ειδικότερα όμως οι Σπαρτιάτισσες ήταν ακόμη πιο ακατανόητες. Αντίθετα με τις υπόλοιπες Ελληνίδες γυμνάζονταν και αθλούνταν συστηματικά. Σκοπός της φυσικής άσκησης ήταν να προετοιμάσουν τις γυναίκες για το ρόλο της ιδανικής μητέρας...δηλαδή ρωμαλέες μητέρες. 
Στο πλαίσιο αυτό ο θάνατος μιας Σπαρτιάτισσας στη γέννα εθεωρείτο εξίσου τιμητικός με το θάνατο του πολεμιστή στην μάχη.

Οι καλύτεροι πολεμιστές του αρχαίου κόσμου

Με αυτά τα δεδομένα, οι Σπαρτιάτες δημιούργησαν ένα τρομερό στρατό που όμοιό του ίσως δεν έχει δει η ιστορία, έναν στρατό, που στην περίοδο της ακμής του πέτυχε σαρωτικές νίκες στα πεδία των μαχών και ήδη από την αρχαιότητα, τα κατορθώματά του είχαν περάσει στην σφαίρα του θρύλου. 

Ο οπλίτης μία πραγματική φονική μηχανή από μόνος του. Συντεταγμένος μαζί με τους συντρόφους του στην τρομερή οπλιτική φάλαγγα των Λακεδαιμονίων ήταν κάτι παραπάνω. Μεταμορφωνόταν σε πραγματικό οδοστρωτήρα. Όταν το σπαρτιατικό τείχος των μπρούτζινων ασπίδων ξεκινούσε να προχωρά αργά, καθώς τα πόδια των ομοίων κινούνταν στο ρυθμό του παιάνα, οι ασπίδες "κλειδώνονταν" σε ενιαίο και αδιαπέραστο σύνολο και τα δόρατα ανασηκώνονταν πεινασμένα για αίμα, ελάχιστοι αντίπαλοι ήταν σε θέση να κρατήσουν την παράταξή τους και να σταθούν πρόσωπο με πρόσωπο με τους Λακεδαιμονίους. 

Θερμοπύλες 480 π.Χ.

Αθάνατοι εναντίων Ελλήνων

Αφού ο Ξέρξης δεν κατάφερε τις πρώτες μέρες τίποτα εναντίων των Ελλήνων αποφάσισε να στείλει εναντίων τους τον ανθό του περσικού στρατού...τους 10.000 Αθανάτους. 

Για να αντιμετωπίσει την επίθεση των Περσών ο Λεωνίδας έταξε στην πρώτη γραμμή τους Σπαρτιάτες, τους καλύτερους οπλίτες που διέθετε μεταξύ των Ελλήνων που βρίσκονταν στις Θερμοπύλες. Οι Σπαρτιάτες αφού υποκρίθηκαν ότι προσπαθούσαν να αντισταθούν στους "Αθανάτους" παρέσυραν τους Πέρσες με μία προσποιητή υποχώρηση. Μόλις άρχισε η σύγκρουση κοντά στην είσοδο του πρώτου στενού, οι Λακεδαιμόνιοι προσποιήθηκαν ότι δεν άντεχαν την πίεση και άρχισαν να υποχωρούν προς το τείχος των Φωκέων και το ελληνικό στρατόπεδο. Οι "Αθάνατοι" παρασύρθηκαν και άρχισαν να ακολουθούν. Οι Σπαρτιάτες όμως κράτησαν την παράταξή τους και οδήγησαν τους αντιπάλους τους σε ένα σημείο όπου οι Πέρσες θα αντιμετώπιζαν πρόβλημα λόγω του μεγάλου αριθμού τους. Όταν οι "Αθάνατοι" εισήλθαν στο στενό οι Σπαρτιάτες στράφηκαν απότομα και επιτέθηκαν με ορμή διατηρώντας όμως και πάλι τις γραμμές τους. Όλες οι κινήσεις των Λακεδαιμονίων διεξάγοντο με απόλυτη τάξη σαν να εκτελούνταν από λενα και μόνο σώμα. Οι Πέρσες ασυνήθιστοι σε τέτοιο επίπεδο τελειότητας των αντιπάλων τους αιφνιδιάστηκαν. Οι πρώτες περσικές γραμμές προσπάθησαν να υποχωρήσουν προς την έξοδο του στενού εμποδίζονταν όμως από τον όγκο των υπόλοιπων στρατιωτών που ακολουθούσαν. Οι τελευταίες σειρές πάλι δεν είχαν αντιληφθεί τι συνέβαινε και έσπρωχναν όσους προπορεύονταν για να προχωρήσουν. Ήταν αντιμέτωποι με το καλύτερο πεζικό της Ελλάδος. 

Όταν η φάλαγγα των "Αθανάτων" αντιλήφθηκε ότι έπρεπε να υποχωρήσει ήταν πλέον αργά. Μέσα στο στενό δεν μπορούσαν να κινηθούν με άνεση με αποτέλεσμα να επικρατήσει πανικός καθώς στρατιώτες σπρώχνονταν και ποδοπατούσαν τους συμπολεμιστές τους προκειμένου να φθάσουν στην έξοδο και να διαφύγουν. Η Σπαρτιατική φάλαγγα εισχωρούσε σαν ένα κύμα από χαλκό και σίδερο που παρέσυρε τα πάντα στο θανατηφόρο πέρασμά του. Ο Ξέρξης αναπήδησε τρεις φορές από τον θρόνο του που είχε στηθεί σε ένα λόφο για αυτήν την περίσταση. Έτσι γελοιοποιήθηκε ο "ανθός" του περσικού στρατού μπροστά στα μάτια τόσων κατακτημένων λαών. 

Τα υπόλοιπα γεγονότα είναι γνωστά σε όλο τον κόσμο και αποτελούν ταυτόχρονα την ντροπή αλλά και την δόξα αυτής της χώρας.

Όλοι σήμερα γνωρίζουν λίγο ή πολύ για τους Σπαρτιάτες και μάλιστα για τις Θερμοπύλες. Και όλοι αναρωτιούνται πώς κατάφεραν να γράψουν τέτοιες θρυλικές σελίδες. Ίσως να κατάφερα, με την μικρή αυτή εισαγωγή στην ζωή αυτών των ανθρώπων που κάποτε πέρασαν από αυτόν εδώ τον ευλογημένο τόπο, να απάντησα σε κάποια σας ερωτήματα...κι αν όχι τότε ελπίζω να σας έδωσα ένα κίνητρο για να μελετήσετε αυτόν τον μυστήριο για εμάς σήμερα αλλά τόσο απλό τρόπο ζωής για αυτούς, και έτσι να βρει ο καθένας από εμάς τον προορισμό του σε αυτό το ταξίδι που κάνουμε εσωτερικά.